Ψυχογενής ανορεξία και διαταραχές λήψης τροφής

2017-11-25

Γράφει ο Παπακωνσταντίνου Θεόδωρος

Η συχνότητα εμφάνισης διαταραχών λήψης τροφής είναι ιδιαίτερα αυξημένη στις δυτικές κοινωνίες. Με τον παραπάνω όρο, αναφερόμαστε σε μία επίμονη μορφή διαταραχής του τρόπου λήψης τροφής ή της συμπεριφοράς ελέγχου του βάρους που επιδεινώνει εμφανέστατα τη σωματική υγεία και τον ψυχοκοινωνικό τρόπο λειτουργίας. Τα κυριότερα συμπτώματα είναι η εμμονή με το σωματικό βάρος και με την εικόνα σώματος. Οι επιπτώσεις τους στην υγεία είναι πολλές και μπορεί να οδηγήσουν ακόμη και στο θάνατο.

Χαρακτηριστικές συμπεριφορές οι οποίες σχετίζονται με τέτοιου τύπου διαταραχές είναι ο αυστηρός περιορισμός ή η υπερβολική πρόσληψη τροφής, η πρόκληση εμετού, η χρήση καθαρτικών και φαρμάκων και η υπερβολική άσκηση. Συνήθως εμφανίζεται σε ενήλικες και πιο συχνά στις γυναίκες. Στατιστικά 15% των ενηλίκων θα εμφανίσουν κάποια στιγμή της ζωής τους μια μορφή διαταραχής λήψης τροφής.

Η αιτιολογία των διαταραχών αυτών είναι ιδιαίτερα πολύπλοκη καθώς η ασθένεια αυτή επηρεάζεται από βιολογικούς, ορμονικούς, γενετικούς, ατομικούς, οικογενειακούς και κοινωνικοοικονομικούς παράγοντες. Τα μεγαλύτερα ποσοστά εμφάνισης παρατηρούνται στις δυτικού τύπου κοινωνίες όπου η πίεση για συγκεκριμένα πρότυπα είναι μεγάλη και το πολύ χαμηλό σωματικό βάρος προωθείται σαν ιδανική εικόνα σώματος από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης.

Οι κυριότεροι τύποι διαταραχών λήψης τροφής είναι η ψυχογενής ανορεξία (ελάχιστη πρόσληψη τροφής, μεγάλα διαστήματα νηστείας, εμμονή με το βάρος), η ψυχογενής βουλιμία (μεγάλη ποσότητα φαγητού, πρόκληση εμετού, χρήση καθαρτικών, διουρητικών μετά το γεύμα), τα αδηφαγικά επεισόδια (υπερβολική ποσότητα τροφής σε χρονικό διάστημα συνήθως μίας ώρας) , η διαταραχή Pica (κατανάλωση χαρτιού, πάγου, πέτρας, τριχών), το σύνδρομο νυχτερινής υπερφαγίας καθώς και διάφορες υπό κατηγορίες τους που δεν εντάσσονται σε καμία από τις προηγούμενες.

Στους πιθανούς κοινωνικούς παράγοντες περιλαμβάνεται η δυτική αντίληψη για το λεπτό και αθλητικό σώμα η οποία ασκεί σημαντικά μεγαλύτερη πίεση στις γυναίκες, ενώ οι περισσότερες θεωρίες τονίζουν τη διαταραχή της εικόνας σώματος καθώς και αδυναμία κατάλληλης αντίληψης και επεξεργασίας των σωματικών αισθημάτων (πείνα, κόπωση κτλ). Επίσης ανιχνεύεται μια ποικιλία νευροενδοκρινικών διαταραχών κυρίως με κέντρο τον υποθάλαμο, αλλά οι περισσότερες από αυτές είναι πέραν κάθε αμφιβολίας δευτεροπαθείς.

Νευρική ανορεξία

Η νευρική ανορεξία αποτελεί την πιο κοινή διαταραχή λήψης τροφής. Αρχίζει να εκδηλώνεται συνήθως στην εφηβική ηλικία ή στα πρώτα στάδια της ενηλικίωσης. Τα χαρακτηριστικά της είναι η εμμονή με το σωματικό βάρος, η συνεχής παρακολούθηση της ποσότητας τροφής που καταναλώνεται, η διαταραγμένη εικόνα σώματος, η αποφυγή συγκεκριμένων τροφών και η εμμονή με την κατανάλωση υγιεινών φαγητών. Η ψυχογενής ανορεξία δε χαρακτηρίζεται παραδόξως από ανορεξία ή απώλεια της όρεξης, τουλάχιστον στα αρχικά της στάδια. Πραγματική ανορεξία εμφανίζεται μόνο στα προχωρημένα στάδια της ψυχογενούς ανορεξίας ως συνέπεια του παρατεταμένου υποσιτισμού.

Στα κριτήρια διάγνωσης της νευρικής ανορεξίας περιλαμβάνονται:

Υπερβολικά χαμηλό σωματικό βάρος συγκριτικά με τα άτομα της ίδιας ηλικίας και φύλου. Το βάρος στην ψυχογενή ανορεξία πέφτει κάτω από το 85% του φυσιολογικού, δηλαδή ο Δείκτης Μάζας Σώματος πέφτει κάτω από το 17,5.
Αυστηρός περιορισμός της προσλαμβανόμενης τροφής.
Αδικαιολόγητος φόβος για πιθανή αύξηση σωματικού βάρους παρά το πολύ χαμηλό παρόν σωματικό βάρος.
Συνεχής προσπάθεια για αδυνάτισμα και αδιαφορία για τη επίτευξη και διατήρηση ενός υγιούς βάρους.
Άμεση σχέση μεταξύ σωματικού βάρους και αυτό εκτίμησης.
Άρνηση να δεχτούν τη σοβαρότητα της κατάστασης της υγείας τους.

Οι επιπτώσεις της χρόνιας νευρικής ανορεξίας είναι πολύ σοβαρές τόσο σε σωματικό όσο και σε ψυχικό επίπεδο. Ενδεικτικά θα αναφερθούν κάποιες από αυτές.

Απώλεια βάρους
Μείωση μυϊκής μάζας
Καθυστέρηση ήβης
Αμηνόρροια
Δυσκοιλιότα και άλλες παθήσεις του γαστρεντερικού
Διαταραχές ύπνου
Απώλεια τριχών κεφαλής
Lanugo (χνούδι στο πρόσωπο)
Τρίχωση στέρνου και κοιλιακής χώρας
Υποθερμία
Βραδυκαρδία
Υπόταση
Κατάθλιψη

Η βάση της θεραπείας της νευρικής ανορεξίας είναι η κατάλληλη επαναπροσέγγιση του ασθενούς με το φαγητό, η αποκατάσταση ενδεδειγμένων διατροφικών συνηθειών και η εκπαίδευση του σε θέματα διατροφής. Στα πλαίσια της διαδικασίας αυτής συνίσταται:

Να λαμβάνονται μικρά και συχνά γεύματα (με τρόφιμα πλούσια σε θερμίδες και πρωτεΐνη). Η έναρξη αποκατάστασης επαρκούς σίτισης μπορεί ωστόσο να γίνει και με κατανάλωση 3 γευμάτων, αν και τα ενδιάμεσα σνακ μπορεί να ανακουφίσουν αίσθημα φουσκώματος (από τη στιγμή που η τροφή θα κατανέμεται σε περισσότερα γεύματα).
Να σερβίρεται το φαγητό σε μικρά-μέτριου μεγέθους πιάτα και να υπάρχει πάντοτε ποικιλία τροφίμων στο τραπέζι (υδατάνθρακες, πρωτεΐνες , λαχανικά, υγιεινά λιπαρά).
Να δημιουργείται ευχάριστη ατμόσφαιρα κατά τη διάρκεια του γεύματος με χρήση αιθέριων ελαίων, φωτεινών χρωμάτων και απαλής μουσικής.
Να συμμετέχει ο ασθενής στην διαδικασία αγοράς των πρώτων υλών του γεύματος.
Να συμμετέχει ο ασθενής στη διαδικασία παρασκευής του φαγητού, ώστε να το προετοιμάσει με τον τρόπο που αυτός επιθυμεί.
Να εφαρμόζονται τεχνικές χαλάρωσης πριν τα γεύματα.
Να καταναλώνονται τουλάχιστον δύο μερίδες γαλακτοκομικών ημερησίως, προς κάλυψη των αναγκών του ασθενούς σε ασβέστιο και φώσφορο και πρωτείνη.
Να καταναλώνονται τρόφιμα με πρωτεΐνη υψηλής βιολογικής αξίας, όπως είναι τα γαλακτοκομικά, το κόκκινο και το λευκό κρέας, τα ψάρια, τα αυγά όσπρια και ανεπεξέργαστα δημητριακά.
Να λαμβάνεται επαρκής ποσότητα φυτικών ινών από δημητριακά, φρούτα και λαχανικά, προς ανακούφιση τυχόν προβλημάτων δυσκοιλιότητας.
Να λαμβάνονται ορεξιογόνα (π. χ τροφές πλούσιες σε ζάχαρη, αλάτι, λίπος) σε προχωρημένο στάδιο νευρικής ανορεξίας (κατόπιν υποδείξεως του θεράποντος ιατρού).

Αξίζει να αναφερθεί ότι ένα σημαντικό ποσοστό του γενικού πληθυσμού φαίνεται να εμφανίζει κάποιου είδους διαταραχή πρόσληψης τροφής που όμως δε συμφωνεί απόλυτα με τους κλασσικούς ορισμούς είτε της ανορεξίας είτε της βουλιμίας. Αυτό συμβαίνει είτε επειδή η βαρύτητα είναι αμφίβολη, μόνο μερικά συμπτώματα είναι παρόντα, ή δεν υπάρχουν οι σύνοδες ενδοκρινικές διαταραχές. Η διαχείριση λοιπόν των διατροφικών διαταραχών και ιδιαίτερα της ψυχογενούς ανορεξίας είναι μία σύνθετη διαδικασία καθώς αποτελεί μια ψυχική διαταραχή με σημαντικές επιπτώσεις σε σωματικό και σε συναισθηματικό επίπεδο. Είναι ιδιαίτερα κρίσιμη η έγκαιρη διάγνωση της ενώ κρίνεται αναγκαία η αντιμετώπιση της από ένα γκρουπ επιστημόνων υγείας συμπεριλαμβανομένων παθολόγου, διαιτολόγου και ψυχολόγου.

Αναφορές: