Σχέση μεταξύ παχυσαρκίας και εγκεφάλου στη ρύθμιση βάρους

Γράφει ο Παπακωνσταντίνου Θεόδωρος

Πώς σχετίζεται ο εγκέφαλος με την παχυσαρκία;

Ο εγκέφαλος είναι το όργανο που παράγει τη συμπεριφορά, συμπεριλαμβανομένων όλων των αποφάσεων που σχετίζονται με την τροφή (τι τρώμε, πόσο τρώμε) και τη σωματική δραστηριότητα. Γενετικές μελέτες έχουν δείξει ότι πολλοί από τους γονιδιακούς καθοριστικούς παράγοντες του σωματικού βάρους σχετίζονται με την ανάπτυξη και τη δραστηριότητα του εγκεφάλου. Επιπλέον, το μόνο ρυθμιστικό σύστημα για το σωματικό λίπος βρίσκεται στον εγκέφαλο, στο ίδιο μέρος που ρυθμίζει άλλες σωματικές λειτουργίες όπως η αρτηριακή πίεση και η θερμοκρασία.

Γιατί ο εγκέφαλός μας φαίνεται να είναι "καλωδιωμένος" για να αποθηκεύει λίπος;

Ο εγκέφαλός μας εξελίχθηκε σε ένα περιβάλλον όπου η τροφή ήταν σπάνια και δύσκολο να αποκτηθεί. Σε αυτό το πλαίσιο, ήταν επωφελές για την επιβίωση και την αναπαραγωγή να έχουμε μια ισχυρή ορμή για την κατανάλωση τροφής, ειδικά όταν ήταν εύκολα διαθέσιμη. Αυτή η "καλωδίωση" παραμένει, αλλά το σύγχρονο περιβάλλον είναι πολύ διαφορετικό, προσφέροντας άφθονη, υψηλής ενέργειας και εύκολα προσβάσιμη τροφή. Αυτή η αναντιστοιχία μεταξύ της εξελιγμένης ορμής μας και του σύγχρονου περιβάλλοντος συμβάλλει στην αύξηση του σωματικού βάρους.

Πώς το σύγχρονο περιβάλλον τροφής προάγει την παχυσαρκία;

Το σύγχρονο περιβάλλον τροφής χαρακτηρίζεται από τροφές υψηλής επεξεργασίας, σχεδιασμένες να είναι εξαιρετικά εύγευστες, συχνά πλούσιες σε λίπος και ζάχαρη. Το κόστος (σε χρόνο, ενέργεια, κίνδυνο) για την απόκτηση τροφής έχει μειωθεί δραματικά σε σχέση με τους προγόνους μας. Επιπλέον, η ευκολία πρόσβασης στην τροφή (καταστήματα, διαφήμιση, υπηρεσίες παράδοσης) μειώνει τα εμπόδια στην κατανάλωση. Αυτό δημιουργεί μια ανισορροπία στην "ζυγαριά" κόστους-οφέλους της σίτισης, ωθώντας μας προς την υπερκατανάλωση.

Είναι φυσιολογικό να πρέπει κανείς να χρησιμοποιεί τη δύναμη της θέλησης για να αντισταθεί στην επιθυμία να φάει περισσότερο στο σύγχρονο περιβάλλον;

Ενώ η συνειδητή προσπάθεια και η δύναμη της θέλησης μπορούν να παίξουν ρόλο, η συνεχής αντίσταση σε μια ισχυρή φυσιολογική ή ανταμοιβητική ορμή για φαγητό είναι εξαιρετικά δύσκολη για τους περισσότερους ανθρώπους μακροπρόθεσμα. Τα συστήματα του εγκεφάλου που ελέγχουν την όρεξη και την επιθυμία για τροφή δεν είναι σχεδιασμένα να παρακάμπτονται συνεχώς από τον προμετωπιαίο φλοιό (που σχετίζεται με τον γνωστικό έλεγχο).

Ποιες πρακτικές στρατηγικές μπορούν να βοηθήσουν τους ανθρώπους να διαχειριστούν τις ορμές που σχετίζονται με την παχυσαρκία στο σύγχρονο περιβάλλον;

Αντί να βασίζεται κανείς αποκλειστικά στη δύναμη της θέλησης, μια πιο αποτελεσματική στρατηγική είναι να "ξεγελάσει" τον εγκέφαλο, αλλάζοντας το περιβάλλον και τη διατροφή. Δύο κύριοι άξονες είναι: 

--Το περιβάλλον τροφής: Απομακρύνετε από το προσωπικό σας περιβάλλον τροφές ή εικόνες τροφών που προκαλούν πειρασμό και επιθυμία. Δημιουργήστε μικρά εμπόδια στην πρόσβαση σε τέτοιες τροφές (π.χ., μην τις αγοράζετε ή τις έχετε σε εμφανές σημείο).

--Επιλογές τροφών προς κατανάλωση με υψηλό δείκτη κορεσμού: Επιλέξτε τροφές που σας κάνουν να νιώθετε χορτάτοι με λιγότερες θερμίδες. Αυτές είναι συνήθως τροφές με χαμηλότερη θερμιδική πυκνότητα (π.χ., πλούσιες σε νερό), υψηλή περιεκτικότητα σε πρωτεΐνες και φυτικές ίνες. Η ελαφρώς λιγότερο εύγευστη τροφή (σε σχέση με την "υπερ-εύγευστη") μπορεί επίσης να βοηθήσει, καθώς ο εγκέφαλος τείνει να αφαιρεί τα "φρένα" του δείκτη κορεσμού για τροφές που θεωρεί ιδιαίτερα επιθυμητές.