Συμπληρώματα Διατροφής: Μύθοι, Κίνδυνοι και Επιστήμη

Γράφει ο Παπακωνσταντίνου Θεόδωρος

Σε αυτό το άρθρο θα αναλυθεί η χρήση και οι επιπτώσεις των συμπληρωμάτων διατροφής στην ανθρώπινη υγεία και πιο συγκεκριμένα στο κατά πόσο τα συμπληρώματα επηρεάζουν τις καρδιαγγειακές παθήσεις, τον καρκίνο και την απώλεια βάρους, αξιολογώντας την αποτελεσματικότητα και την ασφάλειά τους.  

Τι είναι τα συμπληρώματα διατροφής και πώς διαφέρουν από τα φάρμακα;

Τα συμπληρώματα διατροφής είναι προϊόντα που περιέχουν συμπυκνωμένες πηγές βιταμινών, μετάλλων ή άλλων ουσιών με θρεπτική ή φυσιολογική επίδραση (π.χ., αμινοξέα, απαραίτητα λιπαρά οξέα, προβιοτικά, φυτικά εκχυλίσματα). Πωλούνται σε διάφορες φαρμακευτικές μορφές, όπως κάψουλες και δισκία, και προορίζονται να συμπληρώσουν την κανονική διατροφή. Ωστόσο, παρόλο που η μορφή τους μοιάζει με φάρμακα, τα συμπληρώματα διατροφής έχουν ταξινομηθεί νομικά ως τρόφιμα και όχι ως φάρμακα στην Ευρωπαϊκή Ένωση και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Αυτό σημαίνει ότι οι χρήστες τους θεωρούνται καταναλωτές και όχι ασθενείς, και οι κανονισμοί για την κυκλοφορία και την επισήμανσή τους είναι λιγότερο αυστηροί από αυτούς των φαρμάκων. Οι κατασκευαστές είναι υπεύθυνοι για την ασφάλεια, αλλά δεν απαιτείται τεκμηρίωση ασφάλειας πριν την κυκλοφορία στην αγορά, και οι αξιώσεις τους για πρόληψη ή θεραπεία ασθενειών είναι περιορισμένες από το νόμο των τροφίμων. 

Είναι τα συμπληρώματα βιταμινών και μετάλλων αποτελεσματικά στην πρόληψη καρδιαγγειακών παθήσεων και καρκίνου σε υγιείς ανθρώπους;

Η πλειονότητα των επιστημονικών μελετών, συμπεριλαμβανομένων τυχαιοποιημένων ελεγχόμενων δοκιμών και μετα-αναλύσεων, δείχνει ότι η λήψη συμπληρωμάτων βιταμινών και μετάλλων από υγιείς ανθρώπους, χωρίς επιβεβαιωμένη ανεπάρκεια θρεπτικών συστατικών, δε μειώνει τον κίνδυνο καρδιαγγειακών παθήσεων ούτε αποτρέπει την ανάπτυξη καρκίνων. Σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως με τη βήτα-καροτίνη και τη βιταμίνη Ε, η συμπληρωματική λήψη έχει συσχετιστεί ακόμη και με αυξημένο κίνδυνο για συγκεκριμένους τύπους καρκίνου ή καρδιαγγειακών συμβάντων, ιδίως σε καπνιστές. 

Είναι αποτελεσματικά τα συμπληρώματα απώλειας βάρους;

Οι μελέτες δείχνουν ότι η χρήση συμπληρωμάτων απώλειας βάρους είναι είτε αμελητέου οφέλους είτε εντελώς αναποτελεσματική. Συστατικά όπως το χρώμιο, η χιτοζάνη, το εκχύλισμα πράσινου τσαγιού, η γκαρσινία (Garcinia cambogia) και το πικρό πορτοκάλι (Citrus aurantium) έχουν μελετηθεί εκτενώς, αλλά δεν έχουν δείξει σημαντική ή διαρκή απώλεια βάρους. Επιπλέον, πολλά από αυτά τα συμπληρώματα φέρουν σοβαρές παρενέργειες και κινδύνους νόθευσης με παράνομες ουσίες.

Ποιοι είναι οι κίνδυνοι που συνδέονται με τη χρήση συμπληρωμάτων διατροφής;

Οι κίνδυνοι είναι πολλαπλοί και σοβαροί. 

Έλλειψη προκαταρκτικής αξιολόγησης ασφάλειας: Σε πολλές περιοχές, συμπεριλαμβανομένων της Ευρώπης και των ΗΠΑ, δεν απαιτείται τεκμηρίωση ασφάλειας πριν την κυκλοφορία ενός συμπληρώματος στην αγορά. Τα προϊόντα μπορούν να αποσυρθούν μόνο αφού αποδειχθεί ότι είναι ανασφαλή, κάτι που έχει οδηγήσει σε σοβαρές περιπτώσεις ηπατικής βλάβης, καρδιακών προβλημάτων, ακόμη και θανάτων (π.χ., από το εκχύλισμα πράσινου τσαγιού, το Ephedra sinica, το Hydroxycut).

Νοθεία με απαγορευμένες ουσίες: Συχνά, ειδικά τα συμπληρώματα που πωλούνται παράνομα ή online, είναι νοθευμένα με απαγορευμένες ή επικίνδυνες ουσίες, όπως σιβουτραμίνη (ένας αναστολέας όρεξης που έχει αποσυρθεί), αμφεταμίνες, καθαρτικά ή αντικαταθλιπτικά, χωρίς αυτές να αναγράφονται στην ετικέτα.

Παρενέργειες: Συχνές ανεπιθύμητες ενέργειες περιλαμβάνουν καρδιακά συμπτώματα (ταχυκαρδία, πόνοι στο στήθος), γαστρεντερικές διαταραχές και ηπατική βλάβη.

Ανακριβείς ετικέτες: Έρευνες έχουν δείξει ότι ένα σημαντικό ποσοστό συμπληρωμάτων δεν περιέχει τα συστατικά που αναγράφονται στην ετικέτα ή περιέχει μη δηλωμένα συστατικά.•Αλληλεπιδράσεις με φάρμακα: Τα φυτικά συμπληρώματα, ειδικά τα μίγματα, μπορεί να αλληλεπιδράσουν αρνητικά με φάρμακα, επηρεάζοντας τον μεταβολισμό τους και οδηγώντας σε επικίνδυνα υψηλές ή χαμηλές συγκεντρώσεις στο αίμα. 

Ποιο είναι το συμπέρασμα σχετικά με τη γενικευμένη χρήση συμπληρωμάτων διατροφής;

Το γενικό συμπέρασμα, με βάση τα διαθέσιμα επιστημονικά στοιχεία, είναι ότι τα συμπληρώματα διατροφής δεν συνιστώνται για όλους για τη γενική υποστήριξη της υγείας και τη μείωση του κινδύνου ασθενειών. Αντίθετα, είναι κατάλληλα κυρίως για άτομα με παρατεταμένη ανεπάρκεια θρεπτικών συστατικών στη διατροφή τους ή με ήδη διαγνωσμένη ανεπάρκεια στον οργανισμό τους. Έμφαση πρέπει να δοθεί στις αλλαγές στον τρόπο διατροφής, όπως η κατανάλωση περισσότερων φρούτων και λαχανικών, όπου οι βιταμίνες και τα μέταλλα απαντώνται φυσικά σε συνδυασμό με άλλα θρεπτικά συστατικά που δεν μπορούν να αναπαραχθούν σε συμπληρώματα. Η αυτοχορήγηση συμπληρωμάτων με την ελπίδα "θεραπευτικών" αποτελεσμάτων ή την υπέρβαση των συνιστώμενων δόσεων, ειδικά από μη εγκεκριμένες πηγές, μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρές συνέπειες για την υγεία. Υπάρχει επιτακτική ανάγκη για ριζική αλλαγή στον τρόπο εισαγωγής των συμπληρωμάτων στην αγορά, μεταβαίνοντας από το μοντέλο "ασφαλές έως ότου αποδειχθεί ανασφαλές" στο "ανασφαλές έως ότου αποδειχθεί ασφαλές".